Νικήστε το jet lag!
Είναι η κατάρα του ταξιδιώτη μεγάλων αποστάσεων.
Πώς να μείνουμε ξύπνιοι στη Νέα Υόρκη, όταν το σώμα μας λέει ότι είμαστε ακόμη στο Λονδίνο!Το jet lag είναι κουραστικό, μας αποπροσανατολίζει, μας κάνει να χάνουμε την όρεξη μας και το κέφι μας.
Αλλά τι ακριβώς συμβαίνει στο σώμα μας, όταν κάνουμε «άλματα» σε διάφορες ζώνες ώρας και πως η έρευνα και η επιστήμη μας βοηθά να καταλάβουμε, πως μπορούμε να ελαφρύνουμε τις συνέπειες αυτές;
Το jet lag είναι το αποτέλεσμα μιας διαταραχής στο ρολόι του σώματός μας. Τα βιολογικά μας ρολόγια ελέγχουν τους καρδιακούς ρυθμούς που ξεχωρίζουν την αυγή και το σούρουπο καθώς και την πίεση του αίματος αλλά και το πόσο πεινάμε. Το σύστημα αυτό συγχρονίζεται σε μία περίοδο 24 ωρών. To «κυρίως ρολόι» στον εγκέφαλο μας είναι ευαίσθητο στην έκθεσή μας στο φως και συγχρονίζει όλα τα βιολογικά ρολόγια στα όργανα και τους ιστούς μας.
Όλα αυτά τα ρολόγια ελέγχονται από την ορμόνη μελατονίνη, η οποία παράγεται από το «κυρίως ρολόι». Όταν πέφτει το σκοτάδι μάς κάνει να νυστάζουμε ενώ ελέγχει τη θερμοκρασία του σώματος όταν κοιμόμαστε. Όταν πετάμε σε διαφορετική ζώνη ώρας ή κάνουμε νυκτερινή εργασία με βάρδιες, τα βιολογικά ρολόγια μας χάνουν τον συγχρονισμό τους. Κάθε ένα από αυτά, χρειάζεται ένα διαφορετικό χρονικό διάστημα για να αναπροσαρμοστεί και αυτός είναι ο λόγος που αισθανόμαστε άσχημα.
Οι περισσότεροι άνθρωποι χρειάζονται μερικές ημέρες για να προσαρμοστούν πλήρως, ανεξάρτητα από το πόσες χρονικές ζώνες έχουν περάσει, αλλά και από την κατεύθυνση του ταξιδιού. Η προσαρμογή του οργανισμού, όταν ταξιδεύουμε προς την ανατολή είναι πιο δύσκολη, λόγω του τρόπου που το εσωτερικό ρολόι μας δουλεύει.
Δεδομένου ότι αυτό το ρολόι ακολουθεί μία περίοδο μόλις πάνω από 24 ώρες, το σώμα προσπαθεί κάθε μέρα να συγχρονιστεί με τον τακτικό 24 κύκλο του ήλιου. Όταν ταξιδεύουμε δυτικά, κερδίζουμε αρκετές ώρες, γιατί το σώμα έχει περισσότερο χρόνο να προσαρμοστεί. Ταξιδεύοντας ανατολικά, η μέρα είναι μικρότερη, γεγονός που κάνει την προσαρμογή ακόμη πιο δύσκολη.
Λοιπόν, πως είναι δυνατόν να ξεγελάσουμε τα βιολογικά ρολόγια μας; «Δεν υπάρχει καμία μαγική συνταγή μέχρι στιγμής για τη θεραπεία του jetlag» λέει ο Horacio de la Iglesia, καθηγητής βιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Ουάσιγκτον. «Συνήθως, ο καλύτερος τρόπος περιλαμβάνει ένα συνδυασμό στρατηγικών που περιλαμβάνουν τον περιορισμό της έκθεσης στο φως σε συγκεκριμένες ώρες, τον περιορισμό της ανάπαυσης και του φαγητού καθώς και δραστηριότητες όπως το περπάτημα και το τρέξιμο σε συγκεκριμένες επίσης ώρες και χρήση της ορμόνης μελατονίνης σε πολύ μικρές ποσότητες».
Ο καθηγητής Simon Archer από το Πανεπιστήμιο του Surrey, βασικά συμφωνεί, «μία συνδυασμένη προσέγγιση μπορεί να φανεί χρήσιμη, αλλά στην πράξη ίσως είναι δύσκολο. Μπορεί να είναι πολύ δύσκολο για ένα άτομο, να μην εκτεθεί στο φως σε ακατάλληλη ώρα. Επίσης, η μελατονίνη –σε χάπι- δεν είναι διαθέσιμη σε όλες τις χώρες και σε ορισμένα άτομα, απαγορεύεται η χρήση της.
Οι έρευνες τα τελευταία 15 χρόνια μάς έχουν βοηθήσει να καταλάβουμε καλύτερα τις λειτουργίες του βιολογικού ρολογιού μας καθώς και το jetlag. Το «κυρίως ρολόι μας» βρίσκεται στον υποθάλαμο του εγκεφάλου. Ο μηχανισμός αυτός βασίζεται στα λεγόμενα «γονίδια του ρολογιού». Αλλάζοντας αυτά τα γονίδια αλλάζει επίσης η 24ωρη συμπεριφορά του οργανισμού μας.
Οι ερευνητές μελέτησαν πως το φως αλλάζει τη συμπεριφορά των «γονιδίων του ρολογιού». Αλλά υπάρχει ένα όριο για το πόσο το «ρολόι» μας μπορεί να μετατοπιστεί. Ακριβώς μία ώρα την ημέρα. Η έρευνα στον τομέα αυτό έδειξε, ότι υπάρχει ένα φυσικό φρένο. Μία πρωτεΐνη η SIK 1, ενεργοποιείται από το φως και εμποδίζει ενεργά την μετατόπιση του ρολογιού. Κανονικά θα χρειαστούν πέντε ή έξι ημέρες για να προσαρμοστεί ο οργανισμός σε μία αλλαγή έξι ωρών.
Ορισμένοι επιστήμονες εξετάζουν πως μπορούμε να αποφύγουμε το jet lag, με μία καλή προετοιμασία, εκ των προτέρων. «Πιστεύουμε ότι είναι σημαντικό για πολλούς ανθρώπους να ξεκινήσουν τη διαδικασία της αλλαγής των εσωτερικών ρυθμών τους πριν από την πτήση, έτσι ώστε να φτάσουν με ελάχιστη αδιαθεσία ή και καθόλου», δηλώνει ο Charmane Eastman στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου.
Μαζί, με τους συναδέλφους του, ο Eastman ερεύνησε πως ο άνθρωπος θα μπορούσε να ρυθμίσει το εσωτερικό ρολόι του πριν την πτήση. Έδωσαν σε εθελοντές μία μικρή ποσότητα μελατονίνης και άλλαξαν τη ρουτίνα τους, με τεχνητός φως. Βρήκαν λοιπόν, ότι με την χορήγηση μίας πολύ μικρής ποσότητας μελατονίνης και το τεχνητό αυτό πρωινό φως, επιτάχυναν το πρόγραμμα του ύπνου των ανθρώπων, και κατάφεραν να κάνουν όλους τους ρυθμούς του σώματος να συγχρονίζονται πιο γρήγορα.
Όμως, υπάρχουν τρόποι που μπορεί το σώμα να προσαρμοστεί χωρίς φάρμακα. Μία άλλη ομάδα επιστημών σχεδίασε μια εφαρμογή για smartphone και υπολογιστές, βοηθώντας το σώμα μας να αλλάξει από τη μία ζώνη στην άλλη, το ταχύτερο δυνατόν.
Όταν ο χρήστης εισάγει τα στοιχεία για την ζώνη που ταξιδεύει, το πρόγραμμα υπολογίζει πότε πρέπει να εκτεθεί ο χρήστης στο φως!
Τα προγράμματα αυτά δεν έχουν δοκιμαστεί σε ελεγχόμενο περιβάλλον. Θα πρέπει να ελέγξουν την αποτελεσματικότητα των συστάσεων στον πραγματικό κόσμο. Η ομάδα των ερευνητών λέει, ότι μέχρι τώρα έχει στοιχεία από περίπου 5.000 ανθρώπους. «Ας ελπίσουμε, δηλώνουν, ότι τα προγράμματά μας θα μπορούν να ενσωματωθούν σε περισσότερες συσκευές, έτσι ώστε να γίνει πιο εύκολο να τα ακολουθήσουμε».
Ίσως και τα ξενοδοχεία θα μπορούσαν να έχουν στη διάθεση των πελατών τους ισχυρά φώτα, έτσι ώστε να έχουν την ψευδαίσθηση της ημέρας, όταν πρέπει να «σπρώξουν» το βιολογικό τους ρολόι στη σωστή κατεύθυνση!
